Voorkomen is beter dan genezen
Sinds de invoering van de EPB-wetgeving in 2006 maken steeds met technische installaties deel uit van het woongebeuren. Zoals toepasselijk op zowat alle technische producten is aangepast onderhoud onontbeerlijk in het belang van een optimale werking, een daadwerkelijke efficiëntie en een lange levensduur.
Hou het gezond
Isoleren is topprioriteit in het streven naar energiezuiniger wonen. Daardoor is er veel minder ‘spontane’ luchtcirculatie langs gaten en kieren in woningen en moeten mechanische ventilatiesystemen ingezet worden om voldoende luchtcirculatie (ventilatie) in de woning te verzekeren. Een volume van 20 m³ verse lucht per uur wordt vooropgesteld om ‘gezond’ te zijn. Om zeker te zijn van een gezonde luchtcirculatie is onderhoud van het gekozen ventilatiesysteem vereist.
Als regel geldt dat een ventilatiesysteem voor woningen 3.6m³ lucht per uur en per vierkante meter vloeroppervlak moet kunnen aan- en afvoeren. Afhankelijk van de kamers zijn minima en maxima vastgelegd. Zo moet in een woonkamer minstens 75m³/uur circuleren, maar mag dit beperkt worden tot een maximum debiet van 180 m³/uur. Voor slaapkamers is minimaal 25 m³/uur nodig, maar mag het maximum beperkt blijven tot 72 m³/uur.
De HVAC-installateur die het ventilatiesysteem plaatst zal veelal ook het aangepast onderhoud daarvoor aanbieden. Daarnaast zijn er ook bedrijven die zich gespecialiseerd hebben in het onderhoud en eventuele herstelling van ventilatiesystemen.
Onderhoud in functie tot het gekozen ventilatiesysteem
Het is allicht bekend dat er verschillende types ventilatiesystemen bestaan. Er is voor nieuwbouwwoningen weliswaar een verplichting tot ventileren, maar er is geen bepaald ventilatiesysteem opgelegd.
Bij een systeem C ventilatie wordt lucht op natuurlijke wijze in de woning gebracht via roosters in ramen of muren, terwijl de afvoer van de vervuilde lucht mechanisch gebeurt m.b.v. een ventilator.
Het onderhoud voor een dergelijk systeem C bestaat uit het reinigen van de binnenkant van het ventilatietoestel, met speciale aandacht voor de schoepen van de ventilatoren; het reinigen van de ventielen; het controleren en opnieuw inregelen van de ventielen en het toestel; het reinigen van de afvoerkanalen. De onderhoudsbeurt kan aangevuld worden met een camera-inspectie.
Een systeem D ventilatiesysteem of ook balansventilatie genoemd, is complexer opgebouwd, maar geniet steeds meer de voorkeur, al was het maar omwille van de energiewinsten en de invloed op een gunstiger E-peil. Zowel de toevoer van verse lucht als de afvoer van vuile lucht gebeuren hier mechanisch. Bovendien wordt warmte gerecupereerd uit de afgevoerde binnenlucht en gebruikt voor het voorverwarmen van de toegevoerde verse lucht.
Het onderhoud van een systeem D ventilatiesysteem herneemt alle punten uit het onderhoud van een systeem C ventilatiesysteem, maar wordt uitgebreid met twee extra punten. De warmtewisselaar moet grondig gereinigd worden, want vormt een bron van hygiënische risico’s. Verder dienen om dezelfde reden de filters regelmatig vervangen te worden. Om schimmelvorming of het vasthechten van bacteriën te vermijden kan men de filters ook zelf maandelijks schoonmaken met een stofzuiger.
Wanneer mechanische ventilatiesystemen niet correct onderhouden worden, dan kan al vlug een capaciteitsverlies tot 10% per jaar optreden als gevolg van verontreiniging.
Luchtkanaalreiniging
Elk mechanisch ventilatiesysteem maakt gebruik van luchtkanalen. Het zijn de transportwegen voor de lucht in de woning. Indien zich in de luchtkanalen onzuiverheden bevinden, wordt de doorgevoerde lucht automatisch vervuild. Het is helaas een normaal fysisch proces dat zich vuil afzet tegen de wanden van de luchtkanalen, al zal dit verschillen naargelang de vorm en grootte van de kanalen. Ronde luchtkanalen – in woningbouw meestal ronde gegalvaniseerde buizen met een diameter van 125, 160 tot 180 mm – zijn minder gevoelig voor vuilafzetting dan rechthoekige, maar ze nemen meer plaats in en bijgevolg wordt toch vaak toevlucht genomen tot rechthoekige luchtkanalen.
De verontreiniging zet zich niet alleen in luchtkanalen af, maar treedt evenzeer op bij raamroosters. Het gaat om schimmelsporen, bacteriën, fijn stof, pollen en andere schadelijke afzettingen.
Voor ventilatiesystemen in bedrijven en kantoorgebouwen bestaat de EN 15780 norm die bepalend is voor alles wat te maken heeft met verontreiniging van luchtkanalen. Voor residentiële ventilatiesystemen is een regelmatige luchtkanaalinspectie aangewezen om aansluitend te bepalen of en hoe de luchtkanalen moeten gereinigd worden.
Onderhoudscontracten tegen het vergeten
Naast opdrachten voor eenmalige reinigingsbeurten bij de HVAC-installateur of onderhoudsspecialist is het mogelijk een onderhoudscontract af te sluiten, al dan niet gekoppeld aan een maandelijkse domiciliëring, wat de kosten overzichtelijk houdt. Een onderhoudscontract is te overwegen alleen al omdat daardoor het onderhoud van het ventilatiesysteem niet kan vergeten worden.
Een dergelijk contract kan er bv. als volgt uitzien: halfjaarlijkse vervanging van de filters, tweejaarlijks een droge reiniging van de warmtewisselaar, alle 4 jaar een volledige reiniging van de luchtkanalen.
Zorg ervoor in het bezit te zijn van de onderhoudsvoorschriften van het ventilatiesysteem. Voor wie zelf bouwt of verbouwt is dat redelijk vanzelfsprekend. Bij appartementsbouw kan het wel eens gebeuren dat deze documentatie zoek geraakt.
Verder is het aangewezen een rapportering bij te houden van het onderhoud aan de installatie.
Sinds januari 2016 geldt bij nieuwbouwprojecten en energierenovaties waarvoor een stedenbouwkundige vergunning of melding nodig is, de verplichting een ventilatievoorontwerp en een ventilatieprestatieverslag te laten opstellen door een ventilatieverslaggever (vb. EPB-verslaggever, HVAC-installateur).
Een ventilatieplan bestaat uit de schematische weergave van het gekozen ventilatiesysteem en is enigszins vergelijkbaar met het elektrisch schakelplan dat moet voorgelegd worden voor de keuring van de elektrische installatie. Uit het ventilatieplan laat zich het ventilatiedebiet per vertrek afleiden en hoe de verschillende onderdelen van het ventilatiesysteem met elkaar verbonden zijn. Alle onderdelen staan symbolisch ingetekend op het plan.
De gegevens uit het ventilatieprestatieverslag worden opgenomen in de EPB-aangifte.
>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>
De warmtepomp, onderhoudsvriendelijk maar niet onderhoudsvrij
Er wordt al te gemakkelijk het begrip ‘onderhoudsvrij’ in de mond genomen maar in de praktijk is er toch een minimum aan onderhoud vereist. Het goede nieuws is dat een warmtepomp in vergelijking tot een klassieke CV-ketel op aardgas of stookolie nauwelijks onderhoud vergt.
Anderzijds is de ene warmtepomp de andere niet. Er zijn verschillende werkingsprincipes en dat beïnvloedt ook het onderhoud.
Warmtepompen van het bodem/water-type met verticale of horizontale bodemwarmtewisselaars vergen nagenoeg geen onderhoud. Hun verwachte levensduur is ook zeer lang en haalt gemakkelijk 25 tot 30 jaar. Ook voor de bodemwarmtewisselaars is er geen reden tot paniek. Ze bestaan uit HDPE-leidingen en zullen gedurende de eerstvolgende 100 jaar geen problemen veroorzaken.
Wat de levensduur betreft doorstaan water/water-warmtepompen de vergelijking met het bodem/water-type. Hier is over de te verwachten levensduur wel onderhoud nodig. Het gaat dan voornamelijk over het reinigen van de leidingen, de warmtewisselaar en pompen. Daarnaast verloopt de terugvoer van het grondwater meestal moeilijker dan het oppompen, zodat het nodig kan zijn om na verloop van tijd een bijkomende terugvoerput te boren.
Van alle warmtepomptypes hebben de lucht/lucht en lucht/water warmtepompen de kortste levensduur, geschat op 15 à 20 jaar. De kortere levensduur wordt verklaard door de opstelling buiten, waardoor de onderdelen meer lijden, in het bijzonder tijdens de vriesperiodes. Een lucht/water-type maakt doorgaans ook meer draaiuren dan een geothermisch type. Vooral de ventilator zal slijtageverschijnselen vertonen en wordt stilaan luidruchtiger. Het is echter heel eenvoudig om zelf halfjaarlijks of jaarlijks bladeren en vuil te verwijderen van de buitenunit. Zo blijft de aanvoer van lucht gevrijwaard. Verder is het aan te raden bij dit type regelmatig de voordruk van de expansievaten en de systeemdruk van de installatie te controleren. De drukwaarden worden aangeduid op de manometers. De juiste waarden zijn terug te vinden in de handleiding van het toestel.
Regelmatige controlebeurten
‘Onderhoud’ betekent bij warmtepompen in de eerste plaats controleren.
Het controlebezoek omvat het uitlezen van de parameters van de warmtepomp, wat betekent dat de brontemperaturen afgecheckt worden evenals het aantal draaiuren en het aantal keren dat de warmtepomp is opgestart en stilgelegd. Tenslotte is er nog controle van de druk in de installatie en wordt het bronfilter gereinigd.
Ook hier is een onderhoudscontract een beveiliging tegen het vergeten van het weinige onderhoud dat een warmtepomp vergt. Een vooruitstrevende en maximaal ontzorgende optie die soms geboden wordt is ‘telemonitoring’, waarbij de warmtepomp zelf een bericht uitstuurt wanneer er iets aan de hand is en de producent eventueel op afstand kan ingrijpen.
Sinds december 2016 is een jaarlijkse controle van het koelcircuit van een warmtepompinstallatie verplicht. Dit moet uitgevoerd worden door een gecertificeerde koeltechnieker. Indien de installatie is uitgerust met een automatische lekdetectie, is de verplichting tweejaarlijks.
Om meer zekerheid te verkrijgen over de onderhoudsverplichtingen m.b.t. warmtepompen is er een handige online tool beschikbaar: www.lne.be/zelftest-koelinstallaties
Er moet een logboek (onderhoudsboek) aanwezig zijn bij de warmtepomp. Het logboek wordt door de installateur overhandigd na plaatsing.
Om te kunnen genieten van de garantieregeling verplichten heel wat fabrikanten om het onderhoud van de warmtepomp toe te vertrouwen aan de installateur van de installatie.